dinsdag 25 september 2012

Scheepswerf De Boer in Lemmer

In het Archief van de Zuiderzeesteunwet zijn ook stukken aanwezig van nevenbedrijven van de Zuiderzeevisserij, zoals scheepswerven.

Een werf die grote naam verwierf met de bouw van Lemsteraken was de Scheepswerf De Boer, gesticht op 5 maart 1874 door Pier Klaas de Boer (1837-1904). Na het overlijden van zijn eerste vrouw, hertrouwde hij in 1876 met Sjoerdje Visser die een belangrijke rol speelde op de werf en onder meer betrokken was bij de vormgeving van de vaartuigen.

In 1877 liep de eerste 'botaak' van de helling, een scheepje van 36 voet lengte, en in 1882 werden weer twee vissersaken afgeleverd. Daarna verlieten elk jaar één of meer schepen de bouwschuur. Aken in de grootte van 35 tot 45 voet vormden het leeuwendeel, maar er werden ook twee botters geproduceerd. In juli 1899 werd begonnen met de ijzerbouw en werd er niet meer gebouwd op het oog, maar volgens een tekening.

Op de foto de IJzerhelling van de Gebroeders De Boer in Lemmer.

vrijdag 21 september 2012

Socialistische vissers (2)


Eerder hebben we in onze blog van 4 september al geschreven over de grote socialistische aanhang onder de Lemmer vissers. Met name vanaf 1918 waren de arbeiders het inferieure voedsel, de hoge prijzen en de slechte woon- en werkomstandigheden beu. De vissers werden geconfronteerd met kelderende prijzen voor hun vis. Schuldensanering en belastingmaatregelen zaaiden onrust terwijl het toekomstperspectief onzeker was vanwege de voorgenomen afsluiting van de Zuiderzee.

Op de Lemmerse boten werd in 1918 zeven weken gestaakt en in de haven werden bijeenkomsten belegd, onder andere over de achturige werkdag. En dit terwijl de vissers wel tachtig uur in de week werkten. Soms draaide het uit op een knokpartijen en moest de marechaussee uit Sloten worden ingeroepen om de rust te herstellen!


Foto van Lemster vissers tijdens een haringteelt omstreeks de Eerste Wereldoorlog (1914-1918).

dinsdag 18 september 2012

Zuiderzeevisserij in de media

Nieuw Land heeft in het kader van een eerder Metamorfozeproject krantenknipselboeken verfilmd en gedigitaliseerd. Deze knipselboeken zitten vol met foto's en artikeltjes over de Zuiderzeevisserij.

Bij deze krantenfoto hoort het volgende onderschrift:
"Ook Lemmer's welvaart is aan het tanen. Heeft de bevolking van die plaats nimmer op grote welvaart mogen bogen, nu ook de vischvangst, tengevolge van den afsluitdam en het droogleggen van de Zuiderzee ophoudt een middel van bestaan te vormen, ziet het er voor Lemmer donker uit in de toekomst. Een troosteloze aanblik biedt de visschershaven."

En toenmalig burgemeester H. Pollema klaagde in 1928: "Ik kan het den visschers niet aan 't verstand brengen, dat zij zich moeten voorbereiden op een anderen werkkring. Zij willen - afwachten! Zij nemen 't de regeering kwalijk, dat zij de zee gaat droog leggen en hun 'het brood uit den mond' neemt. Daarom eischen zij volledige schadeloosstelling. Wat moeten wij aanvangen met onze honderd visschers en het jonge volk?

vrijdag 14 september 2012

Ansjovisvisserij

De ansjovisvisserij had een zeer wisselvallig karakter; soms waren er jaren achtereen minimale vangsten en dan ineens één of meerdere topjaren. Zo was 1890 een topjaar en vormde 1908 een dieptepunt. Deze visserij gaf aan veel handen werk, maar de soms uitstekende besommingen wogen niet altijd op tegen de kosten van het viswant. Dit leidde nogal eens tot financiële problemen. Zelden overzagen Lemster vissers met een luchthartig karakter de consequenties van gemakkelijk verkregen kredieten. Zelden hield hij zelf een boekhouding bij en vaak nam hij genoegen met de berekeningen van zijn kredietgever. Daarbij eiste ook drankmisbruik zijn tol.
Uit het archief van de Zuiderzeesteunwet, aangevuld met de interviews van Peter Dorleijn en de kasboekjes van vissers, kunnen we opmaken hoe het de vissers van de Zuiderzee is vergaan. We lezen over de prijzen van vaartuigen, de kosten van het vistuig en de opbrengsten van de visserij. En tussendoor leren we ook over de sociale verhoudingen en methodes van kredietverstrekking in het verleden!


donderdag 13 september 2012

Door de afsluiting van de Zuiderzee daalde de waarde van het vistuig

Willem Toering kocht in 1902 voor zo'n elf of twaalfhonderd gulden een botter van de weduwe van een zekere Hein Zijl en verkreeg daarvoor krediet van Poppe de Rook. De botter was gebouwd in Spakenburg. De knecht die op de botter voer, verhuisde van Bunschoten met zijn familie mee naar Lemmer en leerde Willem hoe hij met de botter om moest gaan.
Uit een opgave voor de waardevermindering van 1932 in het archief van de Zuiderzeesteunwet komen we aan de weet dat de grootte van de botter werd geschat op 20 ton. In 1928 was er door De Boer een motor in geplaatst van het type Ford. En tot de verdere uitrusting behoorden: drie span zeilen en stagfokken, twee grote en twee kleine kluiffokken en één bazaan, een anker en een dreg.

Op de foto vooraan Willem Toering in 1042 bij het lossen van aal. Dat deden ze eerst in manden omdat deze het hout van de botter niet beschadigden. Later werd overgestapt op metalen bussen.

dinsdag 11 september 2012

Vissen en heel hard schaatsen

De Poepjesen stammen uit de omgeving van het Tjeukemeer ten noordoosten van De Lemmer. Van oorsprong waren het vooral binnenvissers, maar vanaf 1900 richtten zij zich steeds meer op de Zuiderzee. Lykele Poepjes (1874-1940) was de derde zoon in een rij van tien kinderen. Zeven van de acht zonen werden visser en één van deze acht stapte over naar de vishandel. De broers huisden in woonarken en stichtten op hun beurt ook weer grote gezinnen. Ze konden ook goed schaatsen. Vooral Arend Poepjes die met zijn woonark tussen Lemmer en Kuinre lag en de vrije tijd naast het vissen vulde met hardlopen en fietsen, en oefeningen aan de rekstok die hij in de nabijheid van zijn vaartuig plaatste. Levertraan en droog spek at hij veel, alcoholhoudende dranken gebruikte hij nooit.

Op de foto Hans en Geertje Poepjes met aan hun rechterzijde dochter Klaasje en hardrijder op de schaats Arend. Aan hun linkerzijde Renske en Jacob, de enige zoon die boer werd. Staande van links naar rechts Lykele, Douwe, Klaas, Pieter, Jan en Johannes.

donderdag 6 september 2012

Vissen met de zegen

De foto toont het vissen met de zegen aan de dijk bij Schellinkhout. Vooraan Griet Bijma, achter haar een dochter, dan Hendrik en ten slotte Minze in de boot.

Na de afsluiting van de Zuiderzee en de aanleg van de Noordoostpolder kwam Lemmer in een soort hoek te liggen wat sommige vissers deed besluiten te verhuizen. Zo ook Hendrik Bijma en zijn gezin. Zij verhuisden eerst naar Hindeloopen en later naar Schellinkhout. Ze visten met de schouw die ze hadden omgedoopt in SH 1 en die in Hoorn lag. Zoon Minze was ook aan boord maar deze had weinig op met het visserijbedrijf. Hendrik viste met snoekbaarsnetten en botnetjes. En soms loonde het de moeite om vanaf de dijk bij huis met een zegentje op snoekbaars te vissen. “Nou we woonden daar toch” zegt Hendrik, “de tuin zat aan de zeedijk vast, dus we hadden maar even over de zeedijk te lopen en dan in de boot, die lag daar voor anker.”

dinsdag 4 september 2012

Socialistische vissers

De vissersbevolking van De Lemmer was voor het overgrote deel onkerkelijk en koesterden in meerderheid socialistische opvattingen; zij waren mannen van Domela Nieuwenhuis. De Lemsters zagen er bijvoorbeeld ook geen probleem in om, als het zo uitkwam, 's zondags uit te varen. In 1894 werd de landelijke S.D.A.P. opgericht, kort voor 1900 kreeg De Lemmer een plaatselijke afdeling. In 1907 splitste zich zelfs een meer radicale marxistisch gerichte stroming af: de Sociaal Democratische Partij en hier kwam in 1918 in Nederland de Communistische Partij Nederland uit voort, die ook in De Lemmer een afdeling kreeg met veel aanhang onder de vissers, vooral bij de knechten.

Deze foto werd genomen tijdens een haringteelt omstreeks de Eerste Wereldoorlog (1914-1918).